WEERT – Vóór de invoering van officiële straatnamen, huisnummering, kadaster en postcode kon een bepaald huis alleen worden aangegeven door een globale aanduiding van de ligging, de naam van de eigenaar of bewoner en die van de belenders ervan. In een kleine plaats als Weert waar iedereen elkaar kende, kon daar ook mee volstaan worden.
Maar als het aantal inwoners groeide werd het op een zeker moment noodzakelijk huizen objectiever te lokaliseren. Vooral voor neringdoenden en ambachtslieden was het van belang dat klanten hun bedrijf gemakkelijk konden vinden. Een huisnaam, een naam waarmee het huis werd aangeduid, bood dan een goed alternatief.
Uit de periode voor 1600 zijn in Weert slechts enkele huisnamen bekend. Na de invoering van officiële aanduidingen in de loop van de negentiende eeuw, verviel de noodzaak van huisnamen en hun aantal daalt dan ook snel. Slechts enkele namen overleefden, maar er ontstonden wel nieuwe, vooral voor winkelpanden. Meestal waren dat echter geen namen die het pand zelf aanduidden, maar de familienaam van de eigenaar of uitbater ervan.
Een huis kon op verschillende manieren aan zijn naam komen. Als gezegd kon het vernoemd worden naar de bewoner. Als dit een algemeen bekend persoon of een belangrijke familie was die het huis generaties lang in haar bezit had, ging de naam daarvan vaak over op het huis zelf. Zoals men in Weert nog steeds spreekt van het pand va Hermans op de Oelemarkt, het herenhuis van ‘Bolle Jan Hendrix’ op de Biest of het kasteel van Scheijmans op de Biest. Ook kon een huis kon zijn naam ontlenen aan een karakteristiek aspect van de architectuur ervan.
Verreweg de meeste huizen werden echter vernoemd naar een op de gevel aangebracht teken: een uithangteken. Dat teken kon simpelweg een voorwerp zijn of een driedimensionale voorstelling daarvan. Het kon ook een uithangbord of gevelsteen zijn met een afbeelding in twee dimensies. Uit deze uithangtekens ontstonden de eigenlijke huisnamen. Dat voorwerp of de afbeelding ervan kon betrekking op van alles en nog wat hebben. Heel wat panden werden vernoemd naar dieren, zoals in Weert ‘pand het Bruine Paard’. Andere huisnamen zijn ontleend aan de flora. Hemellichamen vormden eveneens een inspiratiebron voor huisnamen.
Een uithangbord verhuisde vaak mee. Dergelijke uithangtekens zijn vaak mobiel, ze konden worden verwijderd of meegenomen bij de verkoop van het pand of bij het beëindigen of verplaatsen van de bedrijfsactiviteiten. In koopaktes wordt soms nadrukkelijk vermeld dat het uithangteken niet bij de koop is inbegrepen. Soms verdwijnt die naam compleet maar het komt ook voor dat een-en-dezelfde naam achtereenvolgens voor verschillende panden werd gebruikt.
Veel huisnamen zullen alleen in het alledaagse mondelinge contact tussen mensen zijn gebruikt, vele zijn nooit schriftelijk vastgelegd en daarom voorgoed verloren. Gelukkig zijn veel wel in archieven terug te vinden, want ze werden ook in officiële stukken gebruikt.
Het zou een verrijking van de monumentale Weerter binnenstad betekenen als meer historische huisnamen terugkeren. Zij versterken het beeld van een stadscentrum dat dateert uit vroegere tijden. De generaties Weertenaren die ons voorgingen worden een nog duidelijker zichtbaar deel van de actuele stedelijke gemeenschap. Ook voor de eigenaar of gebruiker van een pand met een historische huisnaam betekent het een verrijking: het versterkt immers het bijzondere karakter van zijn huis.
Dat wil overigens niet zeggen dat het voormalige koetshuis van de familie Hermans niet Bistro La Casserole, café de Cardinaal of Timmoz zou mogen heten. Maar ik zou het mooi vinden als op het vlaaihuis ook weer Vlaaihuis zou komen te staan.
Reageren? b.maes@storyhunter.nl
